Ovu crkvu Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture upisao je u evidenciju nepokretnosti koje uživaju prethodnu zaštitu, što otvara put da ona postane kulturno dobro.
Kada se iz pravca Košutnjaka, Ulicom kneza Višeslava, ulazi u čukaričko naselje Filmski grad, najpre se zapazi velelepni Hram Svetog apostola i jevanđeliste Luke. To je duhovno središte brojnih parohijana, a dolaze i vernici iz drugih delova prestonice. I putnici namernici vole da upoznaju ovaj biser savremene sakralne arhitekture, koji ima spomeničku vrednost, a značajna novina jeste to da je Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture prošle godine upisao ovaj hram u evidenciju nepokretnosti koje uživaju prethodnu zaštitu. To otvara put da ova crkva čiji je starešina protojerej dr Nikola Gavrić, a koja pripada Beogradsko-karlovačkoj arhiepiskopiji, postane zaštićena kao kulturno dobro.
Hram je, kako kažu u Zavodu za zaštitu spomenika kulture, građen od 1999. do 2003. godine po planovima arhitekte i konzervatora Miladina Lukića, a uz blagoslov počivšeg patrijarha Pavla.
Prema propozicijama javnog konkursa iz 1995. godine, hram je, ističu u Zavodu, trebalo da predstavlja vizuelno-funkcionalnu dominantu kompozicione celine kompleksa. Traženo je da u oblikovnom domenu ne oponaša postojeće modele crkava, već da se udahne sveže i lepo, kako bi se došlo do novog izražajnog stila.
– Sveukupno posmatrano, rešenje ove crkve zasnovano je na raškoj arhitekturi, temelju srpsko-srednjovekovnog sakralnog neimarstva. Izrazite monumentalnosti, hram se nalazi na prostranoj parceli u okviru koje su i prateći objekti. Po svojoj kompoziciji i silueti podseća na najstarije srpske crkve 13. veka, pri manastirima Sopoćani, Žiča i Gradac i njihove romansko-vizantijske karakteristike. Izgrađen je u masivnom konstruktivnom sistemu sa zidovima od opeke i armiranobetonske konstrukcije. U osnovi je jednobrodna crkva sa kupolom i korpusom visokog zvonika na zapadnoj strani. Spolja je obložena prirodnim kamenom travertinom sivkasto-oker tonova čime je dobijena izrazita likovnost. Dinamičnost njene siluete ostvarena je razuđenošću podužnih masa i njihovim naizmeničnim kaskadnim nizanjem, i po vertikali i horizontali. Čiste geometrijske forme arhitekta je nadogradio kontrastima svetlo-tamnog, punog-praznog, ravnim površinama naspram prelomljenih segmenata i slično tome. Ono što je posebnost, kada je reč o detaljima, jeste ponavljanje tradicionalnih motiva, ali iskazanih novim, postmodernističkim arhitektonskim jezikom s kraja 20. veka – objašnjavaju u Zavodu za zaštitu spomenika kulture grada i dodaju da celokupnim arhitektonsko-urbanističkim i kulturno-istorijskim odlikama ovaj čukarički hram ima spomeničku vrednost.
U toj gradskoj instituciji podsećaju na to da je svojim originalnim arhitektonskim rešenjem arhitekta Lukić napravio smeli iskorak u odnosu na konzervativna shvatanja stroge stručne javnosti, potvrdivši mogućnost novih sakralnih rešenja i njihovu dalju produkciju. Zajedno sa Crkvom Svetog Vasilija Čudotvorca na Bežanijskoj kosi, arhitekte Mihajla Mitrovića, Crkva Svetog Luke na Košutnjaku predstavlja prvi izgrađeni sakralni objekat u prestonici nakon decenija neodobravanja gradnje ovakvih zdanja.
U obilasku svetinje, koja ima 288 kvadratnih metara unutrašnje korisne površine, reporterskoj ekipi našeg lista đakon Hadži Nenad M. Jovanović ispričao je da je hram izgrađen požrtvovanjem pokojnog Veselina Boškovića, tadašnjeg direktora Direkcije za građevinsko zemljište grada, i njegove porodice, a za vreme prvog starešine hrama, protojereja-stavrofora Milana Vilenice.
– Sa blagoslovom blaženopočivšeg patrijarha Pavla, hram je počeo da nastaje u vreme koje je bilo osobito teško u novijoj povesti našeg naroda i grada, ali je, samim tim, ovo pokazalo i da za Srbiju i naš narod ima nade. Krst i zemljište za izgradnju hrama osvećeni su jedva tri meseca po okončanju NATO bombardovanja 12. septembra 1999. Temelje hrama je, na Lučindan iste godine, osveštao patrijarh Pavle, uz sasluženje četrdesetak sveštenika, nakon čega hram postepeno raste, uprkos brojnim neprilikama kakve često prate ovako velike poduhvate. Patrijarh Pavle bio je u prilici da već sledeće godine služi prvu arhijerejsku liturgiju u hramu u izgradnji i da osvešta pozlaćene krstove za kupole – priča đakon Hadži Nenad M. Jovanović i dodaje da je hram u građevinskom smislu završen 2002. godine. Posle se prešlo na zanatske radove, koji su crkvu učinili jednom od najlepših u prestonici. Hram je obložen kamenom travertinom iz Italije i pokriven olovom, što je nezabeleženo u Srbiji u novije vreme. Potom je hram dobio i „svoj glas” – tri zvona, izlivena u livnici „Grosmajer” iz Insbruka, u Austriji.
– Hram je osveštao patrijarh Pavle 22. juna 2003. godine. Crkva je izrađena uz poštovanje našeg arhitektonskog nasleđa u domenu crkvenog graditeljstva, uz savremen pristup i u skladu sa njegovom bogoslužbenom namenom i pravilima pravoslavnog crkvenog graditeljstva, vodeći računa da ne bude bezlična kopija postojećih obrazaca, već izraz svog vremena i projava savremenog srpskog duha i duhovnosti. U tome se u potpunosti uspelo ponajviše blagodareći arhitekti Lukiću, koji je kao autor projekta bdio nad procesom izgradnje – ističe đakon Jovanović.
I ikonostas je urađen po njegovom projektu, od sopoćanskog kamena, a za to je bio zadužen užički kamenorezac Dragan Šuljagić. Prvobitne ikone na ovom ikonostasu bile su delo ikonopisca Rada M. Pavlovića, one, kako kaže đakon Jovanović, sada krase salu parohijskog doma, dok su na sam ikonostas potom postavljene ikone koje je radila mati Jefimija, igumanija manastira Gradac, čije delo su i ikone za hramovni mesingani horos. Taj luster izrađen je po Lukićevom projektu, a kao rad akademskog vajara Slobodana Rekalića. Mozaici se nalaze u prvoj zoni živopisa u brodu i kripti hrama, a njihov autor je pokojni prof. Zoran Mihajlović, mozaičar.
– Radovi na unutrašnjem uređenju dovršeni su okončanjem živopisanja, koje je najvećim delom rad Milovana Beloševića, dok je čeoni deo oltarske apside živopisao dr Goran Jović, docent na FLU-u. Freskopis je osveštao blaženopočivši patrijarh Irinej o Lučindanu 2020. godine, on je u našem hramu služio svoju poslednju liturgiju – kaže đakon Jovanović dok pokazuje portu u kojoj je kapela za paljenje sveća, posvećena Svetom Nikolaju Čudotvorcu Mirlikijskom, i spomen-česma, koju je porodica Đorđević podigla u molitveni spomen na tragično nastradalu kćer Mariju.
Duhovnu snagu i lepotu Hrama Svetog apostola i evanđeliste Luke prepoznaće svi koji ga posete.
Relikvije
Crkva Svetog Luke, kao relativno mlad hram, ne raspolaže kulturno-istorijskim starinama, ali u njoj se nalaze čestice svetih moštiju: apostola Luke, velikomučenika i pobedonosca Georgija, sveštenomučenika Riste Kosijerevskog i prepodobnog Zosima Tumanskog. Tu je i okovana ikona Nerukotvorenog obraza gospodnjeg, za koju se smatra da je izrađena u Grčkoj, u ruskom stilu, verovatno sredinom 18. veka.
