Malo je beogradskih naselja koje se mogu pohvaliti burnom i bogatom istorijom koja čak seže milenijumima unazad. Jedno od takvih je Žarkovo, za koje se danas uglavnom zna da je to nekada bilo “dobrostojeće” selo najbliže Beogradu.
Ali da li je zaista tako i šta smo sve tokom vremena zaboravili?
Ono što danas smatramo Žarkovom obuhvata, u stvari, teritoriju Starog Žarkova, Ceraka, Cerak Vinograda, Julinog brda, Belih Voda, Filmskog grada, Repišta, Rupčina, i dobar deo Makiša, a nekada je zauzimalo veliki prostor – od reke Save, leve obale Topčiderske reke, preko Кneževca i Železnika čak do Ostružnice!
Obilovalo je plodnom zemljom, šumama, vinogradima, voćnjacima, izvorima vode i Savom.
Prvi dokazi o postojanju praistorijskih naseobina na ovom području otkriveni su 1947. i 1948. godine tokom arheoloških istraživanja kod Sportskog centra “Partizan Žarkovo”.
Lokalitet “Ledine” datiran je negde između 2.600 – 1900. godine pre nove ere, i samo je nešto malo mlađi od onog u čuvenoj Vinči. Život u njemu trajao je neprekidno 500. godina.
U 4,5 m debljine ovog kulturnog sloja, utvrđeno je nekoliko nivoa stanovanja.
Otkriveni su ostaci pravougaonih kuća, zemunica za stanovanje, jama za ostave kao i mnoštvo pokretnog arheološkog materijala – keramike, statueta, artefakata od kostiju, kamenih sekira,ribarskih tegova, rogova i životinjskih zuba.
Ledine uz Vinču i Banjicu, predstavlja i danas značajan lokalitet za proučavanje neolitskog doba na teritoriji grada Beograda.
Кasnije, za vreme Rimljana ovuda je prolazio rimski put, koji je od Singidunuma išao dalje za Bosnu.
Prvi pisani trag o Žarkovu seže do daleke 1528. godine. U turskim poreskim defterima pominje se primićur Žarko, starešina sela u doba osmanske vlasti, zadužen za prikupljanje poreza i posredovanje između osmanskog upravitelja i mesnoga stanovništva, koji je ubirao porez iz 25 domova.
Кako poreski činovnici na Porti nisu znali ime mesta, lakše im je bilo da ga zapamte kao “Žarkovo selo” ili “Žarkovo imanje” a kasnije samo kao “Žarkovo”.
Ime se zadržalo do danas, ali je mnogima daleko draže ono bajkovito poreklo imena u kome glavnu ulogu igraju Vitez Žarko i zmaj.
U Žarkovu je, kaže priča, bio jedan zmaj. Bio je toliko velik da se prostirao od jednog izvora na početku i drugog na kraju sela. Zmaj je činio mnogo zla po selu, a najviše bi voleo da se smesti blizu izvora gde su devojke dolazile na vodu i napadao ih.
Niko nije mogao da mu se suprotstavi dok jednog dana to nije pošlo za rukom vitezu Žarku, koji je ubio ovu neman. Mesto na kome je pala njegova glava dobilo je ime Zmajevac, a gde je pao rep Repište, a ceo ovaj kraj je u slavu borca dobilo naziv – Žarkovo.
Tako se zmaj iz legende preselio na štit grba opštine Žarkovo.
Preko Žarkova i ostružničke skele srpski trgovci prodavali su svoja stada volova i svinja u Austrougarskoj.
Bilo je i strateška tačka odakle su u svoje pohode na Beograd kretali austrijski princ Eugen Savojski, austrijski general baron fon Laudon, a tu se ulogorio i Bećir-paša neposredno pred pregovore sa voždom Кarađorđem Petrovićem na početku Prvog srpskog ustanka. U ovom ustanku kao i u svim ustancima i ratovima koji su usledili kasnije, Žarkovci su se istakli kao velike patriote i borci.
Nakon Drugog srpskog ustanka Žarkovo je počelo brže da se razvija i do Prvog svetskog rata važilo za jednu od najbogatijih opština u Srbiji. Svoju mesnu samoupravu dobilo je 1839. godine, a kao opština formiralo se 1856. godine.
Od 53 kuće na prvom popisu 1820, već 1897. godine imalo je 260 kuća sa 1300 stanovnika.
Od 1911. godine, od dela teritorije Žarkovačke opštine odvojila se Čukarica, ali to je već priča za sebe.
Malo je poznato da je Žarkovo među prvima imalo osnovnu školu ne samo u Beogradu nego i u Srbiji. Pred kraj Miloševe prve vlade, bilo je samo 88 osnovnih škola, 101 učitelj i 2.966 učenika.
Žarkovačka osnovna škola otvorena je 1840. godine, u današnjoj Trgovačkoj ulici br. 40.
Nastavu je držao Stojan Čola, svinjar, pismeni sluga opštinskog kmeta Miloša Životića, za godišnju platu od 200 groša čaršijskih. Među tadašnjih 20 učenika bila je samo jedna devojčica – Stanica.
Zgrada Stare škole je danas rekonstruisana i u njoj se nalazi Zavičajni muzej Žarkova.
Novu školu je 1914. godine projektovao Stevan B. Savković bez ikakve naknade za svoj rad, smatrajući to svojim dugom prema mestu u kome se rodio i u kome je stekao prvu pismenost.
Žarkovo je nekada imalo 8 izvora pitke vode, a sa izvora Bele Vode potekla je i za Beograd. Na Petrovdan, 12. jula 1892. godine prvi put je kod današnje Terazijske česme potekla čista, kvalitetna i potpuno zdrava česmovača. Beograd je od Belih voda imao 100 puta više vode nego sa drugih izvora.
(Kurir.rs/Kaldrma/Preneo: Đ. M.)
